Menu główne
  • Strona Główna
  • Spojrzenie wstecz
  • Nasza Służba
  • Forum
Współfinansowanie
Temat 13
Prace konserwatorskie przy odsłonięciu i ekpozycji rezerwatu romańskiego we wnetrzu kościoła św. Andrzeja w Krakowie (2001-2003)

Władysław Zalewski (Kraków)
Streszczenie:

Prace odkrywkowe i konserwatorskie podjęte w 1994 roku w kościele św. Andrzeja Apostola miały wyjątkowy charakter. Kościół Św. Andrzeja czołowy romański zabytek krakowski był od początku XX wieku badany przez wybitnych specjalistów zajmujących się głównie badaniami archeologicznymi i problemami rekonstrukcji pierwotnego wyglądu budowli. Nigdy jednak w czasie tych rozlicznych prac nie udało się odsłonić na stałe fragmentów wnętrza architektury romańskiej. Prace i odkrycia zapoczątkowane w 1994 roku przez konserwatora zabytków Stanisława Kłosowskiego przy konsultacji i wytyczeniu kierunków działań przez prof. Klementynę Żurowską pozwoliły w 2001 roku na rozpoczęcie pełnego programu badawczego, odkrywczego i konserwatorskiego. Prace rozpoczęto przy zachowanym fragmencie absydioli i przylegającym do niej sklepionym fragmencie wnętrza nawy południowej kościoła. Na początku XVIII wieku w ramach przekształceń podczas barokizacji wnętrza kościoła, wydzielono niewielkie pomieszczenie z końcowego fragmentu nawy południowej. Przez wzniesienie w końcu nawy ściany kurtynowej powstało niewielkie pomieszczenie, którego funkcja ulegała licznym transformacjom. Już w 1642 roku nastąpiła poważna destrukcja zachodniej absydioli od strony wschodniej została ona rozebrana z pozostawieniem około 70-cio centymetrowego fragmentu sklepienia od strony zachodniej. To poważne zniszczenie nastąpiło wskutek utworzenia przejścia od strony klasztoru do kościoła. Funkcjonowanie drzwi w obrębie dawnej absydioli przyczyniło się do licznych zniszczeń w górnej jej części. Partie absydioli znajdującej się poniżej otworu drzwiowego są zachowane znacznie lepiej, a partie koło poziomu dawnej posadzki kościoła romańskiego zachowane są całkowicie. Po likwidacji i zamurowaniu przejścia w XIX wieku wykorzystano powstałą przestrzeń „do słuchania spowiedzi" i zamurowano całkowicie pozostały luk i dwukrotnie otynkowano zasłaniając niżej położone fragmenty ścian romańskiego kościoła. W latach 20-tych XX wieku wylano posadzkę cementową, która znalazła się o 30 cm wyżej od obecnie funkcjonującego barokowego poziomu posadzki w całym kościele. Od tego czasu pomieszczenie zaczęło służyć jako podręczny schowek magazyn środków czystości. Sprawa opracowania nowego programu konserwatorskiego odnośnie dokonanych w 1994 r. odkryć i przeznaczenie na ten cel środków finansowych Społecznego Komitetu Odnowy Zabytków Krakowa została wstrzymana. Dopiero w 2000 roku powrócono do sprawy, począwszy od uzgodnień z klasztorem i przeznaczenia środków finansowych na opracowanie programu i określenie zakresu odsłonięć fragmentów romańskich wraz z odpowiednim sposobem ich udokumentowania oraz ekspozycji.W 2001 roku został powołany zespół składający się z przedstawicieli reprezentujących różne dziedziny wiedzy i specjalizacje. Prace w 2001 roku podjął Międzyuczelniany Instytut Konserwacji Dzieł Sztuki oraz Firma Konserwatorska Piotr Białko, którzy powołali zespół do realizacji prac przy reliktach romańskich w kościele Św. Andrzeja. W składzie: Konserwatorzy Dzieł Sztuki: prof. dr Władysław Zalewski, adj. Magdalena Kalicińska, mgr Lech Chwilczyński, Historycy Sztuki: dr hab. Andrzej Włodarek,dr Teresa Rodzińska, Archeolog: prof. dr hab. Zbigniew Pianowski, Konstruktor: dr Stanisław Karczmarczyk, Fotogrametrzy: dr Władysław Mierzwa,dr hab. Antoni Boroń, Badania chemiczne: dr Maria Rogóż, dr Irena Koss. W zasadzie praca mogła realizować ze względu na szczupłość miejsca tylko jedna osoba w pełni kompetentna do niezwykle trudnych zabiegów konserwatorskich. Obciążenie taką pracą wymagającą z jednej strony dużego wysiłku fizycznego, z drugiej daleko posuniętej precyzji zabiegów spadło na konserwatora dzieł sztuki Lecha Chwilczyńskiego. Druga kwalifikowana osoba mogła spełniać jedynie funkcje pomocnicze umożliwiające realizację zasadniczych działań. Była więc to rola „asystenta operatora", którą na zmianę, pełniły osoby z zespołu konserwatorskiego.

Problem odmurowania z cegieł i kamieni spojonych różnymi w swoim składzie zaprawami był w pewnych partiach przylegających do romańskich ścian szczególnie skomplikowany. Wiadomo było, że na wszystkich częściach architektury romańskiej, zwłaszcza w wyższych partiach absydioli i sklepienia nawy występowały relikty romańskiego malowidła. Odmurowanie w takich miejscach musiało przebiegać w bardzo przemyślany sposób. Polegało ono na wstępnym usuwaniu zaprawy murarskiej, penetrowaniu w kierunku lica ścian romańskich, często z koniecznością zabezpieczania dostrzeżonych romańskich nawarstwień tynkowych. Dopiero później można było bez naruszania tych elementów wydobyć częściowo lub w całości zamurowujące cegły lub kamienie, XIX wieczny drewniany sufit konfesjonału usunięty został dopiero w drugiej fazie prac. Został bowiem adoptowany jako rusztowanie dla precyzyjnych zabiegów konserwatorskich przy odsłanianiu malowideł w górnej partii zachowanych części absydioli oraz na sklepieniu nawy. Stawianie rusztowania byłoby większą komplikacją ze względu na nie typowy kształt i wielkość pomieszczenia. Nie było też miejsca na gromadzenie narzędzi, gruzu oraz ważniejszych znalezisk, które w nim odkryto. Usuwanie gruzu i odpadów w funkcjonującym kościele, stanowiło stały, trudny problem realizacyjny. Stopniowe usuwanie XVII, XVIII, XIX i XX wiecznych nawarstwień i dodatków we wnętrzu trwało 3 lata z dłuższymi przerwami trwającymi nawet 6 miesięcy, wynikającymi z uzgodnień problemów formalnych i finansowych. Odsłonięte wątki murów romańskich, a przede wszystkim dekoracji malarskiej wymagały bardzo dokładnej dokumentacji. Zachowane są bowiem fragmentarycznie, w  różnych częściach odkrytej architektury romańskiej. Poszczególne fragmenty bardzo szczęśliwie pokazuj ą jednak całe założenie kompozycyjne dekoracji romańskiej w części nawy i absydioli południowej. Mimo znacznego uszkodzenia zewnętrznej warstwy malarskiej stanowiącej o charakterze malowidła zachowały się w szeregu miejsc, zwłaszcza na obrzeżach absydioli, elementy szat i włosów, a także twarz jednego z aniołów. Znając bezpośrednio z prac konserwatorskich szereg malowideł romańskich uważam, że odkryte tu detale jak i całość kompozycyjna znacznie różnią się od pozostałych znanych dekoracji malarskich na terenie Polski. Wydaje się bardzo uzasadnione poszukiwanie przez historyków sztuki analogii daleko poza terenem naszego kraju. Tak samo bez większej ingerencji konserwatorskiej zostały potraktowane pierwotne fugowania kamiennych wątków romańskich, do których użyto zapraw wapiennych oraz odkryta w ostatniej fazie prac pod koniec 2003 roku posadzka romańska. Jak wykazały badania wykonana jest ona z zaprawy wapiennej i stan jej można określić jako nie wymagającą obecnie większych zabiegów konserwatorskich. Dzięki wykonanym w latach 2001 2003 pracom konserwatorskich udało się utworzyć we wnętrzu zbarokizowanego kościoła romańskiego niewielki fragment wnętrza reprezentujący nie tylko elementy architektury z bardzo charakterystyczną obróbką licowej powierzchni ciosów. Proporcje i wielkość absydioli i nawy, a także charakter dekoracji malarskiej jedynej z tego okresu zachowanej w Krakowie oraz fragment dobrze zachowanej posadzki. Pomieszczenie to ma obecnie charakter romańskiego rezerwatu zawierającego w swoim wnętrzu najważniejsze świadld pokazujące jak mogło wyglądać pierwotnie wnętrze tak ważnej dla Krakowa świątyni romańskiej. W rezultacie charakter ekspozycji ma znamiona archeologiczne muzealne i dzięki temu problemy ekspozycyjne i zabiegi konserwatorskie ograniczone zostały w naszym programie do niezbędnego minimum. Powstał więc trwały i stosunkowo wygodny dostęp do autentyczne romańskiej substancji zabytkowej, a nie tylko do materiałów dokumentacyjnych jak działo się to po wszystkich dotychczasowych badaniach. Dostęp będzie bardzo ograniczony do osób odpowiedzialnych za stan odkrytych reliktów romańskich i badaczy wyposażonych w coraz to doskonalsze metody i urządzenia, którzy mam nadzieję pogłębią naszą obecną wiedzę o Św. Andrzeju.
Spojrzenie wstecz
  • Które, kiedy, gdzie
  • Tematy Spotkań
  • Notatki filmowe I - XV (1987-2003)
16 Spotkanie
  • Sprawozdanie
  • Jubilat
  • Wprowadzenie
    Notatka filmowa
  • Temat 1
    E.Doleżyńska, R.Szelwach
  • Temat 2
    L.Tymińska
  • Temat 3
    M.Bielicka
  • Temat 4
    A.Czuryło
  • Temat 5
    A.Wiktor
  • Temat 6
    M.Błaszczyk
  • Temat 7
    A.J.Flejter
  • Temat 8
    J.Wolski, E.Marxen-Wolska>
  • Temat 9
    E.Marxen - Wolska
  • Temat 10
    J.Wolski
  • Temat 11
    J.Wolski, J.Bukowczan
  • Temat 12
    B.Rouba
  • Temat 13
    W.Zalewski
  • Temat 14
    P.Białko, J.Dzieciątkowska
    R.Rolewicz
  • Temat 15
    P.Grochowski
  • Temat 16
    M.Stec
  • Temat 17
    K.Novljaković
  • Temat 18
    E.Szmidt - Naud
  • Temat 19
    I.Szmelter, M.Jadzińska
  • Notatki filmowe XVI
  • Koniec sprawozdania
    • Na górę
Copyright © Ewa i Jerzy Wolscy, 2009
Opracowanie graficzne i merytoryczne: Jerzy Wolski